Tăng động giảm chú ý (ADHD) là một rối loạn phát triển thần kinh có ảnh hưởng đến khoảng 5–7% trẻ em trên toàn thế giới. Trong nhiều thập kỷ, ADHD từng bị hiểu nhầm là do nuông chiều, lười biếng hoặc thiếu giáo dục. Tuy nhiên, các nghiên cứu khoa học thần kinh trong vòng 20 năm trở lại đây đã làm sáng tỏ rằng ADHD là kết quả của sự khác biệt thực thể trong cấu trúc và chức năng não bộ. Việc hiểu rõ những đặc điểm sinh học của não trẻ tăng động là bước quan trọng giúp nâng cao hiệu quả can thiệp, giáo dục và đồng hành.
1. Cấu trúc não bộ của trẻ ADHD khác biệt như thế nào?
Các nghiên cứu chụp cộng hưởng từ (MRI) cho thấy trẻ ADHD có thể tích não tổng thể nhỏ hơn khoảng 3–5% so với trẻ bình thường cùng độ tuổi. Tuy khác biệt này là nhỏ, nhưng có tính nhất quán trên các mẫu nghiên cứu lớn.
Một số vùng não đặc biệt liên quan đến ADHD bao gồm:
Vỏ não trước trán (Prefrontal cortex): Đây là vùng kiểm soát chức năng điều hành như tập trung, lên kế hoạch, kiểm soát xung động và ra quyết định. Trẻ ADHD thường có vỏ não trước trán phát triển chậm hơn khoảng 2–3 năm so với trẻ phát triển điển hình.
Nhân đuôi và hạch nền (Caudate nucleus – Basal ganglia): Các vùng này đóng vai trò trong việc điều hòa vận động và hành vi. Trẻ tăng động thường có thể tích vùng này nhỏ hơn và hoạt động kém hiệu quả, dẫn đến khó kiềm chế hành vi bốc đồng.
Tiểu não (Cerebellum): Ngoài vai trò điều phối vận động, tiểu não cũng liên quan đến sự điều hòa cảm xúc và chú ý. Một số nghiên cứu chỉ ra rằng tiểu não của trẻ ADHD có thể nhỏ hơn bình thường, đặc biệt ở thùy sau.
2. Hệ thống dẫn truyền thần kinh bị rối loạn
ADHD không chỉ là vấn đề cấu trúc mà còn liên quan mật thiết đến sự mất cân bằng hóa chất trong não, đặc biệt là hai chất dẫn truyền thần kinh: dopamine và norepinephrine.
Dopamine là chất truyền tín hiệu có vai trò quan trọng trong hệ thống phần thưởng, động lực và kiểm soát hành vi. Trẻ ADHD thường có mức dopamine thấp hơn bình thường hoặc sự vận chuyển dopamine trong não kém hiệu quả. Điều này giải thích vì sao trẻ dễ chán, khó duy trì sự chú ý và luôn tìm kiếm kích thích mới.
Norepinephrine tham gia vào việc duy trì tỉnh táo và tập trung. Sự suy giảm norepinephrine ảnh hưởng đến khả năng điều tiết sự chú ý kéo dài.
Các loại thuốc điều trị ADHD như methylphenidate (Ritalin) hoặc amphetamine (Adderall) hoạt động bằng cách tăng nồng độ dopamine và norepinephrine trong não, giúp cải thiện chức năng chú ý và giảm hành vi bốc đồng.
3. Hoạt động não bộ: Các nghiên cứu EEG và fMRI
Các nghiên cứu bằng điện não đồ (EEG) và chụp cộng hưởng từ chức năng (fMRI) cung cấp thêm bằng chứng về hoạt động não bất thường ở trẻ tăng động.
EEG: Trẻ ADHD thường có tỷ lệ sóng theta cao (liên quan đến trạng thái mơ màng) và tỷ lệ sóng beta thấp (liên quan đến tỉnh táo và tập trung), đặc biệt ở vùng trán. Chỉ số này thường gọi là “tỷ lệ theta/beta”, được một số nhóm nghiên cứu sử dụng như chỉ báo sinh học trong chẩn đoán ADHD.
fMRI: Khi thực hiện các nhiệm vụ cần sự chú ý, não trẻ ADHD hoạt động kém hiệu quả hơn, đặc biệt ở mạng điều hành trung ương (central executive network) và mạng kiểm soát mặc định (default mode network). Trẻ thường gặp khó khăn trong việc “tắt” các vùng não không liên quan khi thực hiện nhiệm vụ đòi hỏi tập trung.
4. Phát triển theo thời gian: Não trẻ ADHD có thể thay đổi
Một số nghiên cứu theo dõi dọc chỉ ra rằng một số trẻ ADHD có thể cải thiện hoặc mất hẳn triệu chứng khi đến tuổi trưởng thành. Sự phát triển muộn của vỏ não trước trán có thể bắt kịp theo thời gian, giúp chức năng điều hành trở nên hiệu quả hơn.
Tuy nhiên, vẫn có khoảng 40–60% trẻ ADHD sẽ tiếp tục có triệu chứng ở tuổi trưởng thành. Điều này cho thấy tầm quan trọng của can thiệp sớm và liên tục, nhằm giúp não bộ thích ứng và phát triển tốt hơn trong giai đoạn vàng của sự hình thành kết nối thần kinh.
5. Ứng dụng trong can thiệp và giáo dục
Những hiểu biết về não bộ ADHD giúp các nhà giáo dục, nhà trị liệu và phụ huynh thiết kế những phương pháp hỗ trợ hiệu quả hơn:
-
Chia nhỏ nhiệm vụ, tránh gây quá tải cho não bộ có giới hạn chú ý
-
Tăng cường phản hồi tích cực và phần thưởng ngay lập tức để kích hoạt hệ thống dopamine
-
Sử dụng phương pháp trực quan, động tay động chân để duy trì sự hứng thú
-
Tạo môi trường học tập ít xao nhãng, có cấu trúc rõ ràng
Kết luận
Tăng động giảm chú ý không phải là vấn đề về đạo đức hay tính cách, mà là sự khác biệt thực thể trong cấu trúc và chức năng não bộ. Các nghiên cứu thần kinh học đã cung cấp bằng chứng rõ ràng về nguyên nhân sinh học của ADHD, đồng thời mở ra cơ hội can thiệp hiệu quả hơn. Khi hiểu đúng về bộ não của trẻ tăng động, chúng ta sẽ thôi đổ lỗi và bắt đầu hành trình đồng hành bằng lòng kiên nhẫn, khoa học và yêu thương.
Nếu bạn cần tư vấn đánh giá hoặc chương trình can thiệp trẻ tăng động ở Thanh Hóa, đừng ngần ngại liên hệ với chúng tôi:
- Viện Tâm lý Giáo dục VCP
- Hotline: 0328372737
- Website: tamlyhocvn.com
- Can thiệp & Đánh giá: 8h – 18h hàng ngày
*Các bài viết chỉ mang tính chất tham khảo, cần liên hệ chuyên gia để được tư vấn cụ thể
