Liệu pháp DBT là gì?

Liệu pháp DBT (Dialectical behaviour therapy tạm dịch Liệu pháp Hành vi biện chứng) là một liệu pháp tâm lý dựa trên bằng chứng kết hợp Trị liệu Nhận thức Hành vi với Thiền tông. Được tạo ra bởi Marsha Linehan, ban đầu nó được sử dụng để điều trị Rối loạn nhân cách ranh giới (BPD). Hiện nay nó được sử dụng để điều trị nhiều rối loạn tâm lý hay các triệu chứng rối loạn điều hòa cảm xúc và kiểm soát xung lực khác nhau. 

1. Giới thiệu

Marsha M. Linehan đã tạo ra DBT vào cuối những năm 1980 để điều trị cho những người có ý định tự tử mãn tính như những người mắc bệnh BPD (Rối loạn nhân cách ranh giới). Tuy nhiên, câu chuyện thực sự bắt đầu sớm hơn thế nhiều, Linehan nhận thấy mình phải điều trị tâm thần nội trú vào những năm 1960. Trong suốt hai năm lưu trú của cô, các bác sĩ đã đưa ra cho cô nhiều chẩn đoán và phương pháp điều trị khác nhau phổ biến vào thời điểm đó. Cô ấy là người tự làm hại bản thân và thường xuyên có ý định tự sát. Nhìn lại, Tiến sĩ Linehan thừa nhận rằng bản thân cô cũng mắc chứng BPD. Những kinh nghiệm này đã giúp cô lấy được bằng Tiến sĩ tâm lý học và tạo ra DBT, một phương pháp điều trị bài bản hơn. Theo Linehan, cô không muốn bất kỳ ai khác phải chịu đựng không chỉ những triệu chứng mà cô mắc phải mà còn phải chịu đựng sự hỗn loạn của các phương pháp điều trị được áp dụng ngẫu nhiên mà các bác sĩ đã thử áp dụng cho cô trong tuyệt vọng.

DBT được tạo thành từ nhiều kỹ năng giúp bạn điều chỉnh cảm xúc, cải thiện các mối quan hệ và đón nhận những lúc khó khăn mà không bị mất kiểm soát. Những kỹ năng này cần được thực hành để áp dụng vào cuộc sống hàng ngày của bạn và chúng hoạt động như một cơ bắp, tăng cường sức mạnh nhờ luyện tập theo thời gian. DBT hướng dẫn cho bạn những kỹ năng nào là tốt nhất và sẽ sử dụng chúng như thế nào vào lúc nào cho phù hợp.  

Mục tiêu cuối cùng của DBT là xây dựng một “cuộc sống đáng sống”. Nó có một số nền tảng cốt lõi giúp bạn thực hiện việc này:

  • Đầu tiên là nguyên tắc biện chứng. Tư duy đen trắng phổ biến ở những người mắc bệnh BPD và những vấn đề tâm lý phổ biến như trầm cảm, rối loạn lo âu. Phép biện chứng là những gam màu xám ở giữa, với ý tưởng là hai điều đối lập đều có thể đúng và cùng có thể tồn tại. Chẳng hạn ngày và đêm, chấp nhận và thay đổi, độc lập và phụ thuộc, sự cởi mở và quyền riêng tư, làm việc và nghỉ ngơi, điểm mạnh và điểm yếu… Việc đón nhận tính hai mặt của một khía cạnh cho phép chúng ta có cái nhìn cân bằng và trung dung về mọi điều trong cuộc sống.  Đó là điều mà chúng ta cần chấp nhận.  Thông thường khi chúng ta có cái nhìn phân cực về một điều gì đó, chúng ta từ bỏ hoàn toàn những bằng chứng ngược lại với quan điểm của chúng ta và đưa ra một nhận định mang tính khắt khe, sai lệch.Một thành phần cốt lõi khác là 
  • Chánh niệm: Trên thực tế, đây là phần đầu tiên trong bốn phần của chương trình điều trị DBT. Thực hành chánh niệm giúp bạn sống trong hiện tại và ngừng ôm giữ những cảm xúc đau đớn. Nó cũng giúp bạn thoát khỏi tình huống khó khăn mà bạn cần để sử dụng các kỹ năng DBT khác. 
  • DBT dựa trên bằng chứng, nghĩa là có nhiều nghiên cứu chứng minh tính hiệu quả của DBT trong trị liệu tâm lý. Nghiên cứu về hiệu quả của DBT đối với các rối loạn khác nhau ngày càng được ghi nhận và không ngừng mở rộng. 
  • Cốt lõi của DBT là có một liên minh trị liệu, trong đó nhà trị liệu và thân chủ ở vai trò cùng cấp độ, không có hệ thống phân cấp và cùng thống nhất một mục tiêu. DBT xem thân chủ như một đồng minh và cùng nhau tìm ra giải pháp giúp đỡ thân chủ.

2. Các giai đoạn trong trị liệu DBT

Liệu pháp hành vi biện chứng được chia thành bốn giai đoạn trị liệu:

  • Giai đoạn 1 : Trong thời gian bắt đầu trị liệu, những hành vi nghiêm trọng và tự hủy hoại bản thân là điều cần được giải quyết đầu tiên. Điều này có thể bao gồm các vấn đề như hành vi tự gây thương tích hoặc tự tử.
  • Giai đoạn 2 : Tiếp theo, việc trị liệu chuyển sang giải quyết các vấn đề ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của một người, chẳng hạn như hiệu quả giao tiếp giữa các cá nhân, kỹ năng điều tiết cảm xúc và khả năng đón nhận đau khổ.
  • Giai đoạn 3 : Bước tiếp theo là tập trung vào các vấn đề liên quan đến lòng tự trọng và các mối quan hệ giữa các cá nhân.
  • Giai đoạn 4 : Tại thời điểm này, việc trị liệu tập trung vào việc giúp mọi người tận dụng tối đa cuộc sống của họ, bao gồm tìm cách trải nghiệm hạnh phúc tốt hơn, củng cố các mối quan hệ và theo đuổi mục tiêu cuộc sống của họ.

Mặc dù không có thời lượng cố định cho DBT nhưng vẫn có một phác thảo sơ bộ được tuân theo. Một khóa trị liệu hành vi biện chứng đầy đủ sẽ mất khoảng 6 tháng để hoàn thành. Có 4 module chính trong DBT gồm Chánh niệm, Dung chứa đau khổ, Điều tiết cảm xúc và Hiệu quả mối quan hệ.

3. 4 module chính trong Liệu pháp DBT

Module 1. Chánh niệm (Mindfulness)

Chánh niệm là thành phần cốt lõi của DBT. Bộ kỹ năng này hướng dẫn chúng ta  tập trung ý thức  vào hiện tại. Khi bị mắc kẹt trong suy nghĩ của chính mình có thể rất đau khổ. Chánh niệm là một chiến lược dựa trên nghiên cứu giúp bạn thoát khỏi suy nghĩ miên man của mình. Nó khuyến khích bạn nhận thức rõ hơn về môi trường xung quanh và sống trong thời điểm hiện tại. 

Module DBT này bao gồm một số kỹ năng giúp bạn tạo điều kiện thuận lợi cho việc thực hành chánh niệm cũng như cung cấp các hoạt động để thực hành. Giống như tất cả các kỹ năng DBT, chánh niệm đòi hỏi phải thực hành nhiều để nó trở nên thành thạo. Tuy nhiên, sau khi luyện tập có thể làm giảm mức độ căng thẳng của bạn và khiến bạn cảm thấy hạnh phúc hơn hàng ngày.

Module 2. Dung chứa nỗi đau (Distress Tolerance)

Đau khổ xảy ra, không có cách nào để vượt qua nó. Mọi người ai cũng đều có những cảm xúc tích cực và ai cũng có những cảm xúc tiêu cực. Đó chỉ là một phần của cuộc sống. Cảm nhận những cảm xúc này quá mạnh mẽ và việc thiếu kỹ năng dung chứa nỗi đau có thể khiến bạn muốn tránh xa những cảm xúc này. Tuy nhiên, sự né tránh chỉ khiến nỗi đau kéo dài hơn. Thay vào đó, Liệu pháp Hành vi Biện chứng (DBT) cung cấp cho bạn những kỹ năng để vượt qua khó khăn một cách suôn sẻ hơn.

Cải thiện khả năng chịu đựng đau khổ có thể thay đổi hoàn toàn cuộc sống của bạn trở nên tốt hơn. Thông thường, mọi người sử dụng những phương pháp không hiệu quả và có thể mang tính hủy diệt để chịu đựng những cảm xúc đau đớn, chẳng hạn như hành vi tự gây thương tích. Những hành vi này trở thành thói quen và gây bất lợi cho chất lượng cuộc sống của bạn. DBT cung cấp các phương pháp ứng phó hiệu quả hơn để sử dụng thay cho những hành vi khác. Theo thời gian, bạn có thể học cách từ bỏ những kỹ năng tiêu cực đó và nhờ đó sống một cuộc sống tốt hơn.

Trong số các kỹ năng sau đây, có thể bạn sẽ muốn thử hầu hết mọi thứ và sau đó chọn một số kỹ năng đặc biệt phù hợp với mình. Điều quan trọng là phải rèn luyện những kỹ năng này khi bạn  không  gặp khó khăn để bạn có thể thực sự nắm vững cách sử dụng chúng. Sau đó, bạn sẽ sẵn sàng triển khai chúng trong thời điểm khó khăn.

Module 3. Điều tiết cảm xúc (Emotion Regulation)

Đối với những người phải vật lộn với chứng rối loạn điều hòa cảm xúc, cảm xúc thường có thể rất mãnh liệt và không ổn định, điều đó có nghĩa là chúng thay đổi thường xuyên. Cảm xúc thúc đẩy hành vi. Hành vi của những người bị rối loạn cảm xúc thường tập trung vào việc tìm cách xác thực cảm xúc hoặc thoát khỏi nỗi đau. Điều này có thể dẫn đến những hành động ngày càng mang tính phá hoại.

Vì điều này, học cách điều chỉnh cảm xúc là một phần trọng tâm của DBT. Điều này không có nghĩa là những cảm xúc đó không có giá trị hoặc không quan trọng và bạn không cố gắng loại bỏ chúng hoàn toàn. Chúng có giá trị, quan trọng và cũng tự nhiên. Nhưng vì cảm xúc gây ra quá nhiều đau đớn và thường khiến bạn cảm thấy mất kiểm soát nên chúng phải được quản lý. Một phần của công việc quản lý là nhận ra những cảm xúc này, xác nhận chúng và chấp nhận chúng là thực tế và có ý nghĩa.

Cảm xúc đến rồi đi như những đợt sóng. Chúng đang tự tồn tại. Một khi cảm xúc bắt đầu, nó sẽ tự khởi động lại. Đó là lý do tại sao việc can thiệp để dừng chu kỳ này là rất quan trọng.

Module 4. Hiệu quả mối quan hệ (Interpersonal Effectiveness)

Mối quan hệ giữa các cá nhân có thể rất khó khăn khi bạn cũng đang phải đối mặt với những cảm xúc không ổn định. Kết quả là nhiều người trong chúng ta gặp khó khăn trong việc duy trì các mối quan hệ lành mạnh. Module này sẽ giúp bạn chú ý đến các mối quan hệ của mình.

Mọi người đều có những kỹ năng về mối quan hệ ở một mức độ nhất định. Tất cả chúng ta ít nhất đều có thể yêu cầu điều gì đó hoặc nói không. Ví dụ, bạn có thể từ chối việc lấy thêm nước ở nhà hàng nhưng không thể từ chối việc một người bạn nhờ giúp đỡ. Có thể bạn có những kỹ năng này nhưng không chắc chắn khi nào nên sử dụng chúng. Để sắp xếp những kỹ năng nào cần sử dụng và khi nào nên sử dụng chúng, bạn cần biết mục tiêu của mình là gì trong một tình huống.

Có ba loại mục tiêu:

  • Hiệu quả trong đạt được mục tiêu: đạt được thứ bạn muốn
  • Hiệu quả mối quan hệ : duy trì hoặc cải thiện mối quan hệ
  • Hiệu quả của lòng tự trọng : duy trì và phát triển lòng tự trọng của bạn

Trong hầu hết các trường hợp, bạn sẽ có nhiều hơn một mục tiêu trong một tình huống. Bạn có thể có cả ba. Nếu người kia quan trọng với bạn, bạn sẽ muốn duy trì mối quan hệ trong khi đạt được thứ bạn muốn. Và có thể bạn sẽ muốn giữ lòng tự trọng của mình trong quá trình này. Các kỹ năng cho từng mục tiêu có thể được sử dụng đồng thời.

Điều quan trọng là phải  thực hành  những kỹ năng này. Hãy thực hành chúng với người lạ, với người thân, với thú cưng. Nếu xảy ra tình huống mà bạn có thể yêu cầu điều gì đó hoặc nói không, hãy làm điều đó một cách khéo léo. Nếu không có gì khởi lên, hãy tưởng tượng một hoàn cảnh để thực hành. Đi đến một cửa hàng và yêu cầu một cái gì đó. Đừng chờ đợi một tình huống mà bạn có thể luyện tập, hãy tích cực tìm kiếm nó. DBT được học bằng cách thực hành.

Biên tập: Martin Minh Điệp

✫ Đăng ký khóa học Tâm lý trị liệu cơ bản: https://forms.gle/otFiziq1x8g6R5eeA

Bài viết liên quan
Contact Me on Zalo